ΓΕΥΜΑ ΜΕ ΤΗΝ «Κ» 18.09.2016
Κώστας Σπυράκος: Η τεχνολογία και η πρόοδος δεν έχουν ιδεολογία
Εικονογράφηση: TITINA XAΛMATZH
Είχαμε κανονίσει να συναντηθούμε αρκετό καιρό πριν. Τον είχα αναζητήσει όταν είχα μάθει ότι ο ίδιος και η ομάδα του είχαν αναλάβει την αντισεισμική μελέτη και τον πειραματικό έλεγχο των προθηκών του υπό κατασκευήν μουσείου Λούβρου στο Αμπου Ντάμπι, έργο του διάσημου Γάλλου αρχιτέκτονα Jean Nouvel. Ο πολύνεκρος σεισμός στο Αματρίτσε της Ιταλίας έκανε ακόμα πιο επίκαιρη μια συνέντευξη με τον Κώστα Σπυράκο, καθηγητή στη Σχολή Πολιτικών Μηχανικών και διευθυντή του Εργαστηρίου Αντισεισμικής Τεχνολογίας του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου. «Φοβάστε τους σεισμούς, κύριε Σπυράκο;», τον ρώτησα μόλις καθήσαμε στον δροσερό κήπο του Black Duck, στην πλατεία Κλαυθμώνος. «Εννοείται. Ποιος δεν τους φοβάται; Αλλά αν βρίσκεσαι σε μια κατασκευή της οποίας την ανθεκτικότητα γνωρίζεις, ο φόβος είναι μικρός».
Στα… βαθιά πέσαμε, από την αρχή της κουβέντας.
– Τι σημαίνει «ανθεκτικότητα» σε ένα κτίριο;
– Σημαίνει να συμπεριφερθεί με τον επιθυμητό τρόπο σε ένα σεισμό, δηλαδή να μην υπάρχουν θάνατοι, τραυματισμοί και βλάβες– όχι μόνο στον φορέα αλλά και στο περιεχόμενό του, το οποίο συχνά είναι πιο ακριβό και πιο σημαντικό από το ίδιο το κτίριο.
– Ποιοι παράγοντες ευθύνονται συνήθως περισσότερο για τις απώλειες – σε ανθρώπινο και υλικό επίπεδο;
– Το αποτέλεσμα είναι συνάρτηση πολλών παραγόντων: της έντασης και των χαρακτηριστικών του ίδιου του σεισμού· της κατασκευής· της εκπαίδευσης που έχουν οι πολίτες, ώστε να αντιδράσουν όπως πρέπει. Αλλά και του τρόπου με τον οποίο θα αντιδράσει ο κρατικός μηχανισμός. Αν αργήσουν τα σωστικά συνεργεία, ο αριθμός των νεκρών θα είναι μεγαλύτερος.
– Ποιον παράγοντα θεωρείτε πιο καθοριστικό;
– Την κατασκευή.
– Ποιο είναι το «προφίλ» των κτιρίων στην Ελλάδα;
– Το 30% έχουν κτισθεί χωρίς κανέναν αντισεισμικό κανονισμό. Το 50% έχουν μελετηθεί με τον πρώτο, παρωχημένο αντισεισμικό κώδικα του 1959. Περίπου τα μισά, ειδικά στην περιφέρεια, είναι κατασκευασμένα από φέρουσα τοιχοποιία, και όχι από οπλισμένο σκυρόδεμα. Αντίστοιχη ήταν η εικόνα και στο Αματρίτσε.
– Τι πιστεύετε ότι έφταιξε στο Αματρίτσε;
– Ο κυριότερος λόγος των καταρρεύσεων και των σημαντικών βλαβών που παρατηρηθήκαν στα πέτρινα κτίρια, και ιδιαίτερα στα ιστορικά, ήταν η απουσία εφαρμογής στοιχειωδών κανόνων και τεχνικών όσον αφορά στην ποιότητα των υλικών, στην επιμέλεια της δόμησης, καθώς και σε εσφαλμένες μεταγενέστερες παρεμβάσεις.
Αποτελεσματικές λύσεις
– Τι μπορούμε να κάνουμε, ώστε να μη ζούμε σε ένα «ευάλωτο» ακίνητο;
– Κατασκευές που δεν έχουν μελετηθεί για σεισμό ή είναι τρωτές υπάρχουν σε όλες τις χώρες. Αλλά υπάρχουν λύσεις, και μάλιστα πολύ αποτελεσματικές, με σχετικά μικρό κόστος. Ξέρω ότι με την κρίση κάτι τέτοιο μπορεί να φαίνεται πολυτέλεια, αλλά δεν είναι. Με τα νέα υπολογιστικά εργαλεία και με τα καινούργια υλικά, έχει συντελεστεί μια επανάσταση στον χώρο της αντισεισμικής προστασίας. Είναι κρίμα να μένει αναξιοποίητη.
– Από τους καταστροφικούς σεισμούς στη χώρα μας έχει διδαχθεί κάτι ο μέσος Ελληνας;
– Ναι, οι κατασκευές έχουν βελτιωθεί σε σημαντικό βαθμό. Και οι κανονισμοί που ισχύουν σήμερα είναι πολύ προηγμένοι – οι ίδιοι που ισχύουν στην υπόλοιπη Ευρώπη. Ομως δεν είναι όλα ρόδινα. Πριν από τουλάχιστον μία δεκαετία, με υπουργική απόφαση είχε ζητηθεί ο στατικός έλεγχος όλων των χώρων συνάθροισης κοινού: σχολείων, εκκλησιών, θεάτρων, κέντρων διασκέδασης κ.ο.κ. Ενα πολύ μικρό ποσοστό ελέγχων έχει πραγματοποιηθεί μέχρι σήμερα από τους δήμους της χώρας. Το να στρουθοκαμηλίζουμε, όμως, δεν είναι τρόπος αντιμετώπισης.
– Και τα ανακλαστικά του κράτους;
– Σε κάθε σεισμό διαπιστώνουμε αστοχίες σε δημόσια κτίρια. Τα πράγματα είναι απλά: οι υποδομές μας (γέφυρες, νοσοκομεία, σχολεία, μουσεία) χρειάζονται ενίσχυση, η μεθοδολογία υπάρχει, η διαδικασία δεν είναι ιδιαίτερα δαπανηρή. Ας δούμε τι γίνεται στις ΗΠΑ. Η Καλιφόρνια, όπου πολλά νοσοκομεία ήταν σε κακή κατάσταση, έφτιαξε ένα πρόγραμμα σε βάθος μερικών δεκαετιών. Και οι παρεμβάσεις άρχισαν να γίνονται βάσει προτεραιοτήτων. Πρώτα ενισχύθηκαν τα τμήματα των νοσοκομείων όπου παρέχονται οι πρώτες βοήθειες. Επειτα στηρίχθηκαν τα μηχανήματα, ώστε να διασφαλίζεται η λειτουργία τους. Και ούτω καθ’ εξής.
Από το Μουσείο Γκετί, στο νέο Λούβρο και τον Πανάγιο Τάφο
Λόγω του αντικειμένου του, ο Κώστας Σπυράκος πάντα επισκέπτεται περιοχές στις οποίες έχουν σημειωθεί μεγάλοι σεισμοί – εντός και εκτός Ελλάδος. Ποιες εικόνες καταστροφής θυμάται πιο έντονα; «Το 1999 έγινε σεισμός 7,6 Ρίχτερ στην Ταϊβάν, με περισσότερα από 2.500 θύματα. Εφτασα εκεί, μαζί με Ελληνες και Αμερικανούς συναδέλφους, για να κάνουμε σεμινάρια στους ντόπιους μηχανικούς. Γέφυρες είχαν πέσει, κτίρια είχαν καταρρεύσει, ουρανοξύστες είχαν γείρει. Ηταν σοκαριστικό». Σε λίγες μέρες θα ταξιδέψει στο Αματρίτσε. Για να μελετήσει από κοντά πώς συμπεριφέρθηκαν τα κτίρια της ιταλικής πόλης στο χτύπημα του Εγκέλαδου.
Η κουβέντα έρχεται και στα έργα τα οποία έχει αναλάβει το Εργαστήριο Αντισεισμικής Τεχνολογίας του ΕΜΠ. Για το υπό κατασκευήν νέο Λούβρο στο Αμπου Ντάμπι η ανάθεση ήταν απευθείας. Δεν υπήρξε κανένας άλλος υποψήφιος. «Είναι ένα έργο- πρόκληση, γιατί το μουσείο χτίζεται σε τεχνητό νησί, με ιδιαίτερα υψηλές σεισμικές δράσεις», λέει ο κ. Σπυράκος. Πώς εξηγεί την εμπιστοσύνη που του έδειξαν ο αρχιτέκτονας και οι αρχές των Ηνωμένων Αραβικών Εμιράτων; «Επαιξε ρόλο η αναγνωρισιμότητα της Σχολής Πολιτικών Μηχανικών του ΕΜΠ, που δεν έχει τίποτα να ζηλέψει από τα καλύτερα αντίστοιχα ιδρύματα του κόσμου. Και, στο μερίδιο της επιτυχίας που μου αναλογεί, γνώριζαν τη δική μου εμπειρία. Μία από τις εργασίες που έχω πραγματοποιήσει, σε συνεργασία με το μουσείο Getty, για την προστασία των εκθεμάτων, αποτελεί τον αντισεισμικό κανονισμό που ισχύει στα μουσεία των Ηνωμένων Πολιτειών».
Δεν είναι το μοναδικό πρότζεκτ που μαζί με τους συνεργάτες του δουλεύουν αυτόν τον καιρό. «Συμμετέχουμε στα έργα αναστήλωσης του Πανάγιου Τάφου, στην Ιερουσαλήμ, ως μέλη μιας μεγάλης διεπιστημονικής ομάδας. Οταν ολοκληρωθούν οι εργασίες, θα έχουν αφαιρεθεί τα μεταλλικά στηρίγματα τα οποία είχαν βάλει οι Αγγλοι για να αποφύγουν την αποκόλληση της ορθομαρμάρωσης, θα έχει τοποθετηθεί τιτάνιο στα μάρμαρα για να εξασφαλιστεί η σύνδεσή τους με την τοιχοποιία και το ιερότερο μνημείο του χριστιανισμού θα βρίσκεται σε εξαιρετική κατάσταση». Αλλά και στο παρελθόν, ο Ελληνας καθηγητής έχει αντεπεξέλθει σε εξίσου απαιτητικά έργα, όπως η αντισεισμική μελέτη της διώρυγας διέλευσης πλοίων, Olmsted-Lock, στον ποταμό Μισισιπή. Αλλά και η αντίστοιχη μελέτη για την ιστορική καλωδιωτή γέφυρα, έργο των Ellet και Roebling, μήκους 400 μέτρων, η οποία συνδέει τις πολιτείες του Οχάιο και της Δυτικής Βιρτζίνια. Αυτά τα δύο έργα μάς δίνουν την αφορμή να μιλήσουμε για άλλο ένα μεγάλο κομμάτι της διαδρομής του: για τα χρόνια που έζησε στις ΗΠΑ.
Απαραίτητη η σύνδεση του πανεπιστημίου με την παραγωγή
Γεννήθηκε στη Θήβα το 1954. Ο πατέρας του Μανιάτης, η μητέρα του με ρίζες στη Μικρά Ασία. Σύντομα η οικογένεια μετακόμισε στην Αθήνα. Στο Περιστέρι ο Κώστας Σπυράκος πέρασε τα παιδικά του χρόνια. Αποφοίτησε από την Ιωνίδειο Σχολή Πειραιά «όταν ακόμα ήταν μόνο αρρένων», εισήχθη στη Σχολή Πολιτικών Μηχανικών του ΕΜΠ, το 1978 πήρε το πτυχίο του και βρέθηκε στη Μινεσότα, να κάνει με υποτροφία το διδακτορικό του στις Αντισεισμικές Μελέτες Κατασκευών, με εξειδίκευση στην αλληλεπίδραση εδάφους – κατασκευής. Στη συνέχεια προσελήφθη από το Πανεπιστήμιο West Virginia, όπου το 1993 έφτασε στην κορυφή της βαθμίδας: έγινε καθηγητής. Είχε στρωμένη δουλειά. Κι όμως, τα άφησε όλα για να επιστρέψει, το 1996, στην Ελλάδα.
Ηταν μόνο αποτέλεσμα νοσταλγίας αυτή η απόφαση; «Οχι. Αφενός, εκείνη την εποχή, στη χώρα μας υπήρχε άνθηση όσον αφορά μεγάλα έργα, όπως η γέφυρα Ρίου – Αντιρρίου και το αεροδρόμιο Ελευθέριος Βενιζέλος – ασχολήθηκα και με τα δύο. Αφετέρου, σε επιστημονικό επίπεδο, δεν επρόκειτο για πισωγύρισμα. Το ΕΜΠ κατατάσσεται στα κορυφαία ακαδημαϊκά ιδρύματα σε όλο τον κόσμο και ελάχιστα αμερικανικά πανεπιστήμια υπερέχουν της δικής μας Σχολής Πολιτικών Μηχανικών. Επιπλέον, ήθελα να προσφέρω στην πατρίδα μου μέσα από την εμπειρία που είχα αποκτήσει. Ετσι, όταν προέκυψε μια ευκαιρία, ένα “άνοιγμα”, αποφάσισα να επιστρέψω. Εστω και με μισά χρήματα…».
Του ζητώ να συγκρίνει τα ελληνικά και τα αμερικανικά πανεπιστήμια. «Τι να πρωτοπώ;», απαντά γελώντας. «Είναι διαφορετικές και οι συνθήκες και η νοοτροπία. Το αμερικανικό πανεπιστήμιο είναι κοντά στην εφαρμογή, η πολιτεία το βλέπει ως έναν συνεργάτη. Οταν ήμουν καθηγητής στο West Virginia, κάθε μήνα επισκεπτόμασταν το υπουργείο Συγκοινωνιών και λύναμε σύνθετα προβλήματα. Στην Ελλάδα, κάτι τέτοιο φαντάζει αδιανόητο. Πριν από λίγο καιρό, θέλησα να οργανώσω στο αμφιθέατρό μας ομιλίες με ανθρώπους από τη βιομηχανία, μηχανικούς μεγάλων έργων και εκπροσώπους εταιρειών που παράγουν εξειδικευμένα προϊόντα – όχι για να τα διαφημίσουν, αλλά για να δείξουν πώς τα εφάρμοσαν. Και είχα συναντήσει μεγάλη αντίδραση από κάποιους φοιτητές, με το επιχείρημα “τι γυρεύει η βιομηχανία μέσα στο πανεπιστήμιο;”. Μα εγώ θεώρησα ότι θα τους βοηθούσε να δουν τι θα αντιμετωπίσουν στην αυριανή τους επαγγελματική ενασχόληση. Στις ΗΠΑ, υπάρχει υποχρεωτικό αντίστοιχο μάθημα και σε προπτυχιακό και σε μεταπτυχιακό επίπεδο». Πού αποδίδει τέτοιες νοοτροπίες; Είναι μια κακώς εννοούμενη αριστεροσύνη; «Αυτό που ξέρω είναι ότι η τεχνολογία και η πρόοδος δεν έχουν κομματικό χρώμα. Το να θέλεις το σπίτι σου να μην καταρρεύσει σε ένα σεισμό είναι θέμα ιδεολογίας;».
Συμφωνούμε στην καλή φήμη που έχει το ΕΜΠ. Αλλά και στο ότι υπάρχουν πολλά περιθώρια βελτίωσης των συνθηκών που επικρατούν στα ελληνικά πανεπιστήμια. «Για να προσληφθεί ένα νέο μέλος ΔΕΠ (Διδακτικό Ερευνητικό Προσωπικό) πρέπει να έχουν συνταξιοδοτηθεί πολύ περισσότερα. Η αναλογία συνήθως είναι 1:5. Το αποτέλεσμα είναι να έχουν αποδεκατιστεί πολλές σχολές. Κι από την άλλη, ποιο ικανό στέλεχος θα έρθει από το εξωτερικό με τέτοιους μισθούς και τόσες δυσκολίες;». Τι θα μπορούσε να γίνει; «Να θεσπίσουμε μεταπτυχιακά και ενδεχομένως προπτυχιακά προγράμματα στα αγγλικά, αξιοποιώντας το επιστημονικό δυναμικό μας και προσελκύοντας φοιτητές από το εξωτερικό. Η Αγγλία το έχει κάνει… επάγγελμα, η Τουρκία έχει ιδρύσει πανεπιστήμιο μέχρι και στα Τίρανα. Ας το συνειδητοποιήσουμε, επιτέλους: δεν είμαστε ο ομφαλός της γης. Πρέπει να μάθουμε από όσα πετυχαίνουν άλλοι. Να δείξουμε ευελιξία και εξωστρέφεια».
Γραφειοκρατία
Μια άλλη πληγή είναι, κατά τη γνώμη του κ. Σπυράκου, η γραφειοκρατία όσον αφορά τα ερευνητικά προγράμματα. «Στην Αμερική, η μόνη επαφή που έχεις με το κράτος είναι ηλεκτρονικά. Εφόσον πάρεις κάποιο ερευνητικό πρόγραμμα, είσαι υποχρεωμένος να το φέρεις εις πέρας και να πιστοποιήσεις ότι το ολοκλήρωσες. Το πανεπιστήμιο παρακρατεί το 30% του ποσού. Τα υπόλοιπα χρήματα τα διαχειρίζεσαι με ευελιξία. Εδώ αν κάνεις ένα απλό ταξίδι, οφείλεις να προσκομίσεις 15 – 20 έγγραφα που να αποδεικνύουν ότι ταξίδεψες!».
Η κρίση δεν θα μπορούσε να απουσιάζει από τη συζήτησή μας. Τα ποσοστά ανεργίας στους αποφοίτους της σχολής του είναι τραγικά μεγάλα. «Πράγματι, οι περισσότεροι από τους παλιούς φοιτητές μου είναι σήμερα εκτός Ελλάδος», επιβεβαιώνει ο Κώστας Σπυράκος. «Αρκετοί έχουν φύγει για Κεντρική και Βόρεια Ευρώπη: Γερμανία, Δανία, Νορβηγία, και βρίσκονται σε καλές θέσεις, με πολύ ικανοποιητικές αποδοχές. Αλλοι έχουν κινηθεί προς τα μεταπτυχιακά, στις ΗΠΑ, κι ένας μικρότερος αριθμός επέλεξε τη Μέση Ανατολή». Ο γιος του ιδίου είναι φοιτητής Αρχιτεκτονικής και η κόρη του Οικονομικών. Τι τους συμβουλεύει να κάνουν αφού πάρουν το πτυχίο τους; «Τους παροτρύνω να φύγουν και να επιστρέψουν αργότερα», απαντά χωρίς δισταγμό. «Η εμπειρία τού να ζήσει κανείς –και να εργαστεί– σε μια χώρα του εξωτερικού είναι πολύτιμη. Εγώ, έπειτα από 18 χρόνια στις ΗΠΑ, νιώθω πως έχω ζήσει δυο ζωές!».
Η συνάντηση
Συναντηθήκαμε ένα πρωί στο Black Duck Garden, στον όμορφο κήπο του Μουσείου της Πόλεως των Αθηνών, στην πλατεία Κλαυθμώνος. Ηπιαμε καφέ και φυσικό χυμό – και από ένα σαντουιτσάκι μπριός. Πληρώσαμε 16 ευρώ. Το λαχταριστό μωσαϊκό σοκολάτας με παγωτό, που έφτασε στο τραπέζι μας, ήταν κέρασμα από την ιδιοκτήτρια, Ντόρα Ρίζου.
Oι σταθμοί του
1954
Γεννιέται στη Θήβα.
1973
Τελειώνει το πρότυπο Πειραματικό Γυμνάσιο Ιωνιδείου Σχολής Πειραιά.
1978
Πτυχίο Πολιτικού Μηχανικού από το ΕΜΠ.
1983
Διδακτορικό στη Σχολή Πολιτικών Μηχανικών του Πανεπιστημίου Minnesota των ΗΠΑ.
1993
Καθηγητής στη Σχολή Πολιτικών Μηχανικών του Πανεπιστημίου West Virginia των ΗΠΑ.
1994
Εκδοση του βιβλίου «Finite Element Modeling in Engineering Practice», το οποίο έχει μεταφραστεί, μεταξύ άλλων, στα αραβικά και στα κορεατικά.
2004
Εκδοση του βιβλίου «Ενίσχυση Κατασκευών για Σεισμικά Φορτία».
2007
Καθηγητής στη Σχολή Πολιτικών Μηχανικών του ΕΜΠ και διευθυντής του Εργαστηρίου Αντισεισμικής Τεχνολογίας.
Έντυπη